TREZENZONIO: UM "IMMRAM" GALAICO

 

Trezenzonio visto por Miguel Robledo (ilustración para a exposición Galicia, un relato no mundo)

Paseando polo parque escultórico que se estende polas inmediacións da Torre de Hércules podemos deparar con varios personaxes estreitamente relacionados con esa mesta rede de mitos que os séculos foron tecendo en torno do noso faro por excelencia: por alí andan Breogán, Xerión, Carlos III... Ora ben, sempre que visitamos o lugar notamos que nos falta alguén. Unha presenza, un personaxe moi concreto: notamos que nos falta Trezenzonio! 

Mais comecemos polo inicio. A idea de que aló no oeste, alén da novena onda, existía unha illa paradisíaca á cal se encamiñaban as almas dos defuntos constitúe, sen dúbida, un dos temas máis caracteristicamente celto-atlánticos: Emain Ablach ou Ávalon (palabra por palabra, Illa das Mazás), Tír na mBan (Terra das Mulleres), Tír na nÓg (País da Xuventude), Y Breasail (o antecedente mítico do actual Brasil) ou as nosas Insulae Deorum (tradicionalmente identificadas coas illas Cíes) son só algunhas das denominacións e formas adoptadas por ese Outro Mundo ultramarino. O cristianismo, como costume, asimilou este motivo tan potente, até ao ponto de que na Irlanda foron moitos os monxes (e non só) que, armados en temerarios navegantes, se adentraron no océano á procura daquelas luminosas illas do Paraíso. Isto veu a orixinar un dos xéneros máis singulares da literatura irlandesa medieval: os immrama (que podemos traducir como 'viaxes') e eachtraí (literalmente, 'aventuras'). Como suporedes, o immram que maior éxito e trascendencia coñeceu na Europa medieval foi, sen dúbida nengunha, a Nauigatio Sancti Brendani, ou o relato das viaxes marabillosas realizadas por San Brandán por un amplo espazo que podemos identificar, grosso modo, co Atlántico Norte, e que fascinou durante séculos as boas xentes da Europa Occidental até convertelo no que hoxe chamariamos moi probabelmente un best-seller.

Ora ben, o immram protagonizado polo abade Brandán de Clonfert non foi, nin moito menos, o único. E, de facto, aquí, na Galiza, tamén temos un immram de noso. Ou, para os máis cépticos, un texto que encaixa coma unha luva, tanto temática coma formalmente, nas características dese xénero, e que nos fai partícipes máis unha vez do rico universo cultural que representa. Estamos a falar de Trezenzonii de Solistitionis Insula Magna, un relato anónimo redixido en latín no século XI e que chegou a nós a través de varias copias posteriores. 

O protagonista desta aventura (que nós ficamos a coñecer hai anos grazas ao magnífico Santos e barcos de pedra, de Alonso Romero) é un monxe chamado Trezenzonio que chega a Brigantium (a onde se non!) nunha altura en que a Galiza, conforme ás tradicións historiográficas da época, tiña ficado erma e deshabitada por causa da invasión musulmá. Unha vez alí, e exactamente como Breogán fixera no seu momento (as casualidades non existen...), Trezenzonio ascende ao alto do vello faro da cidade e, coa axuda do seu espello máxico (o mesmo que, segundo Paulo Orosio, permitía enxergar a enseada do río Scena, probabelmente o actual río Shannon), albisca aló no medio das ondas unha illa á cal decide pór rumbo de inmediato. Cando chega a ela, encontra unha inmensa pradaría en cuxo centro se ergue unha basílica enfeitada con todo tipo de xemas e pedras preciosas; dentro dela, dúas columnas indican que aquela é a illa de Solistición, e que o templo está consagrado a Santa Tegra. Durante un período de sete anos (tampouco é casual o número... en realidade, nada o é nesta historia), Trezenzonio vive naquel paraíso do cal a doenza, a fame ou a dor se encontran totalmente ausentes. Mais chega un día en que un anxo lle ordena regresar por onde viñera. Ao negarse o monxe a facer tal cousa (recoñezamos que parvo de todo non che vos era), o anxo púneo coa lepra. Trezenzonio apaña a indirecta e retorna a Brigantium (que encontra de novo habitada, mais coa torre en estado semi-ruinoso), para desde alí dirixirse a Tui. E é neste ponto que termina a historia, que se atopa incompleta. 

O curioso é que a illa de Solistición debía ser unha referencia coñecida e manexada polos eruditos da época, xa que a súa presenza non se reduce a este texto, senón que aparece representada tamén nunha das obras máis curiosas da cartografía medieval hispánica como é o mapamundi do Beato de Burgo de Osma, elaborado en finais do século XI. Alí a encontramos, rodeada de peixes xigantescos e non moi lonxe da Catedral de Santiago e do sartego do Apóstolo, que nos fita desde as marxes do mundo coñecido.

A illa de Solistición fronte ás costas galegas, no mapamundi do Beato de Burgo de Osma

 

En fin, concordaredes connosco en que o afouto e arriscado Trezenzonio non merecía, despois de todo isto, algún tipo de lembranza, homenaxe ou estatua ao pé da torre de Hércules, ou de Brigantium. Sería de xustiza. Aínda ben que na recente e magnífica exposición "Galicia, un relato no mundo" (que decorreu hai uns meses en Santiago de Compostela), os organizadores tiveron a ben lembrarse do noso monxe navegante, contando para iso coas magníficas ilustracións de Miguel Robledo. Se tendes un momento, non deixedes pasar a oportunidade de admiralas premendo aquí.