Vaia por diante, antes de entrar en materia, que non vou idealizar o
consumo dunha droga, aínda que esta sexa considerada “branda” e
estea aceptada socialmente. Tratémolo de maneira neutra, como un
fenómeno máis dentro das sociedades humanas, pero sen banalizar
–nin criminalizar, por outra banda– as consecuencias do seu
abuso. Diso xa se encargou, en realidade, o cinema.
Hai unha manchea de
arquetipos, estereotipos e clichés relacionados co alcol, dende o
cowboy que bebe
apoiado na barra do saloon
e o executivo que pecha un trato regado con whiskey on the
rocks até o borracho inofensivo
pero sempre ó borde do delirium tremens ou da ruína económica ou á
muller desencantada coa vida
doméstica que afoga as súas
penas en viño.
O
consumo de alcol ten un compoñente cultural importante, suxeito a
mudanzas segundo a época, o territorio e a clase social. E a súa
representación no cinema, por suposto, está influída por estes
mesmos factores.
Quizabes
por iso sorprende a enorme cantidade de alcol que se serve en
Hollywood comparándoo con outras cinematografías como, por poñer
un exemplo, a italiana. O
desastre da Lei Seca nos anos vinte, plasmada en filmes como Scarface
(Howard Hawks, 1932) ou The Untouchables
(Brian de Palma, 1987), tamén influíu na percepción e no enfoque
arredor do consumo de alcol nos EUA. A
partir da Lei Seca xorde unha tensión entre puritanismo e
“liberdade”, unha tensión que se materializa nas
diferencias
sociais propias do cinema
clásico, que enxalzan
á personaxe branca, de clase alta, masculina, que bebe con
lexitimidade o seu whiskey nun
luxoso despacho e que destila carisma
e determinación ó facelo, mentres que xulgan
duramente á personaxe marxinal –sexa
racializada, de clase baixa, ou feminina–
que fai exactamente
o mesmo.
Ó mellor hai matices nesta afirmación, pois unha femme
fatalepode adquirir o mesmo
atractivo
que un home elegante cando ten un cóctel na man mais, ó contrario
que este, o compoñente moralizador e
puritano do que falabamos
rematará por castigala dun
ou doutro xeito.
E
os filmes herdeiros do cinema clásico estadounidense,
como pode ser a saga de filmes arredor da personaxe de James Bond,
reinterpretada ó longo de varias décadas e até a actualidade,
herda tamén os seus arquetipos: o vilán que ergue un imperio
criminal a golpe de
talonario, os
encantos dunha femme
fatale e a copa de Martini
seco e vodka, axitado pero non batido.
Nunca souben a diferencia. Nin tampouco a razón pola que un axente
secreto se larga un combinado en plena misión, cando sería moito
máis seguro permanecer sobrio e espelido para enfrontar calquera
imprevisto… Ben, todo isto debe ser froito da banalización que
comentabamos ó comezo da que peca a miúdo o cinema americano.
En
xeral, o consumo de alcol é utilizado para aportar dimensións ás
personaxes, para definilas e caracterizalas de maneira individual: se
son bebedores habituais, sociais, ou abstemios, que tipo de alcol
beben, se cervexa, viño ou licores fortes… e, se o alcolismo se
converte na súa característica principal, o cinema adoita enfocalo
de dúas maneiras ben diferenciadas: como alivio cómico, inofensivo
e infantilizado, ou como personaxe perdida na vida que entraña un
risco para si mesmo e para os demais. Existen
apostas en distintas cinematografías sobre o perigo que entraña o
abuso do alcol. Blake
Edwards filmou unha dura
visión sobre esta temática
en Days of wine and roses
(1962) e Akira Kurosawa retratou este problemas en filmes como 醉いどれ天使
(Yoidore
Tenshi, O anxo bébedo, 1948).
Hai que engadir a isto todo
un xénero de filmes baseados no xénero que podemos describir como a
“crónica dunha noite de troula”, un subxénero no que podemos
introducir a última película de Thomas Vinterberg, Druk
(2020) e as adaptacións cinematográficas de A Esmorga de Eduardo
Blanco Amor. O alcolismo endémico, do que non se libra a Galiza do século pasado, adoita ter a súa
representación no arte cinematográfico… a menos que, como na
cinematografía española durante o franquismo, os guións estivesen
suxeitos ó férreo control da censura, sempre
atenta a desvincular a “identidade nacional” a calquera problema
social arraigado no seu territorio.
En
definitiva, que a representación do alcol no cinema ven da man da
percepción cultural en cada época e lugar, como adiantabamos ó
comezo. Unha afirmación que podemos aplicar a outros tantos
arquetipos fílmicos relacionados coa nosa maneira de vivir en
sociedade. O cinema é un espello de nós mesmos, mais un espello que
pode verse deformado polas nosas subxectividades e prexuízos tamén.
Remato
esta reflexión apelando ó sentidiño
para evitar encontros
indesexados con elefantes rosas. Até o vindeiro episodio!