Había ben tempo que queriamos falar do clan O'Sullivan Beare (ou Ó Suíleabháin Bhéara, en bon gaélico) e das súas conexións coa nosa terra, que, como suporedes, van obrigarnos a recuar até aqueles convulsos anos iniciais do século XVII. Nesa viaxe habemos facer varias paraxes, e aínda seremos tan ingratos que puniremos a vosa atención con digresións a esgalla. Desculpádenos, mais é que nós aprendemos a contar historias con Cunqueiro e Fole e, portanto, non coñecemos outro xeito de facelo...
Os O'Sullivan Beare, como o proprio sobrenome indica, señoreaban a península de Beara, ben como as illas do seu litoral, aló nos confíns suroccidentais da Irlanda. Zona, a propósito, ben coñecida polos mariñeiros galegos que andan ao Gran Sol, ese "mar doméstico" noso, como tan atinadamente o ten definido Xurxo Souto. De facto, o principal porto de Beara, Castletownbere (Baile Chaisleáin Bhéarra), foi rebatizado por eses mesmos pescadores como Castletón nas súas singladuras. Mais se gostades da mitoloxía, a rexión de que estamos a falar probabelmente vos evoque outros personaxes, como a Vella de Beara (Cailleach Bheur), protagonista de moitas narracións populares e por tras da cal podemos identificar sen esforzo ningún a Vella, a grande deusa primixenia que tan ben coñecemos pola Europa Atlántica adiante e non só. Si, a mesma vella do Arco da Vella, a vella construtora de dolmens e megálitos, e tamén a mesma anciá mítica que invocamos sen decatarnos cada vez que denominamos vella da noite ou vella dos valados ou vella facendo as papas a ese adorábel insecto que no galego común ficou a ser máis coñecido como vagalume ou lucecú.
 |
| Representación da Cailleach por Shelly Mooney / Fonte: Tales from the wood |
E, aínda, se algunha vez sentistes coma
nós unha atracción voraz pola historia e a literatura irlandesas, talvez
saibades que, horas antes de ser executado, Pádraig Pearse, un daqueles heroes
da Revolta de 1916, deixou escrito un poema nas paredes da súa cela. E nel
líanse versos coma estes: "Eu son Irlanda. E estou máis soa cá Vella de
Beara" (I am Ireland. I am lonelier
than the Hag of Beara). Demo de poetas rebeldes! Imposíbel non
querelos.
Mais non estabamos a falar dos O'Sullivan Beare? Estabamos, si. Prosigamos entón e deixémonos caer polo ano do Señor de 1601, cando, comandadas por Juan del Águila, recalan nas costas meridionais da Irlanda as tropas enviadas por Filipe III para apoiar a rebelión da nobreza gaélica fronte á Coroa inglesa, no momento culminante da Guerra dos Nove Anos. Nesas datas, o líder do clan O'Sullivan Beare (e xa adiantamos que o derradeiro señor a ostentar ese título) era Dóhmnall Cam, quen, após algunhas hesitacións iniciais, acabou por xuntarse aos confederados liderados por Hugh O'Neill, conde de Tyrone, e loitar cun entusiasmo un tanto impostado contra os ocupantes ingleses. Non admira, por tanto, que puxese os seus homes e recursos ao enteiro dispor das tropas habsbúrguicas. E é que a confianza na vitoria era grande entre os sublevados. Mais, como sabemos, prodúcese a infausta derrota de Kinsale, ese ponto de viraxe non só no conflito de que estamos a falar, senón, en xeral, na mesma historia da Irlanda (até ao extremo de se falar habitualmente dunha Irlanda antes e depois de Kinsale...). A represión da Coroa contra os derrotados vai ser terríbel, con medidas en extremo exemplarizantes, e, é claro, os O'Sullivan Beare vana sofrer de xeito moi directo.
 |
| Retrato anónimo de Dóhmnall Cam O'Sullivan Beare / Fonte: Wikipedia |
 |
| Atrás dos pasos da xente de O'Sullivan / Fonte: Beare Breifne Way |
Chegados a este ponto, achamos xusto e
necesario un offtopic daqueles.
Veredes: a primeira paraxe que realizan os fuxidos do clan O'Sullivan Beare é
ao pé da igrexa dedicada a Santa Gobnait, unha daquelas santas autóctones
irlandesas (patroa das abellas, a propósito), obxecto de grande veneración e festexada na illa cada 11 de febreiro.
Por que vos contamos isto? Porque Naomh
Gobnait ("Santa Gobnait", en gaélico) é tamén o nome con que foi batizado o currach no cal varios músicos e poetas
irlandeses realizaron hai algúns anos o Camiño de Santiago por mar, partindo, como ten de ser e a tradición ditaminaba, da Saint James Gate de Dublín (onde hoxe, curiosamente, se sitúa a fábrica da cervexa Guinness). Unha viaxe
épica, unha "odisea céltica moderna", como eles proprios a definiron. Tanto, que até custou a vida dun dos tripulantes, o poeta, seanchaí, carpinteiro e facendeiro Danny Sheehy,
cando o bote naufragou fronte á Guarda, na desembocadura do río Miño. O Naomh Gobnait, de facto, foi
reconstruído por carpinteiros de ribeira galegos e irlandeses no Museo do Mar de Vigo. E o
documentario coa singladura destes tolos irlandeses pasou hai uns meses na TVG,
e supomos que aínda pode ser visionado sen problema no seu web. Mais se preferirdes ler unha crónica pormenorizada até ao extremo, non deixedes de premer aquí, ou lede o romance Homes de ferro, do Alfredo Conde, baseado nesa mesma peripecia. Podedes desfrutar ambas as lecturas mentres ouvides esta versión da cantiga "Ondas do mar de Vigo" de Martín Códax, interpretada ao estilo sean nós por Liam Ó Maonlaí (un dos tripulantes do Naomh Gobnait), e incluída no máis recente traballo de Carlos Núñez:
En fin, que Dóhmnall Cam, derrotado, arruinado, ciente de que a rebelión emitiu o seu canto de cisne, acaba por facer o mesmo que tantos outros señores do Munster: xunto coa súa familia e os súbditos que lle restaban (un aristócrata gaélico de xema sempre vai acompañado dos seus súbditos), pon rumo ao exilio. O cal significa que embarca cara á Galiza, en concreto cara á Coruña ("Groyne", como coñecida no mundo británico da altura), convertida nestes momentos nun auténtico foco receptor de irlandeses, como ben sabedes e xa temos comentado. O señor de Berehaven recebe asilo por parte da Coroa, que mantén os seus títulos e honores como "Conde de Beribén" (son moi engrazadas e eufónicas as adaptacións hispánicas dos topónimos e antropónimos irlandeses...). Mais os seus días estaban contados. Dóhmnall Cam envolverase de xeito moi persoal e directo nos confrontos que se estaban a producir entre xesuítas e franciscanos por causa do controlo do Colexio de Irlandeses de Compostela. Algúns investigadores non descartan que o seu asasinio, ocorrido en Madrid ás mans de John Bathe, gardase relación con estes conflitos, que resumen, en non poucos sentidos, as dramáticas disensións que esgazaron a sociedade irlandesa durante séculos. Claro que existen outras teorías, como que o tal Bathe era un espión ao servizo da Coroa inglesa. E outras máis prosaicas, como que o asasino, cuxo rosto ficara desfigurado na secuencia dun duelo co sobriño de Dóhmnall Cam, resolveu vingarse na persoa do seu coitado tío, o Conde de Beribén. Por outras palabras, que pagaron xustos por pecadores...
E quen viña sendo ese sobriño de Dóhmnall Cam? Un personaxe ben interesante, abofé: Filipe O'Sullivan, fillo por súa vez de Diarmuid (ou Dermucio) O'Sullivan, que morreu na Coruña sendo un venerábel centenario mais que ben se preocupara con batizar o seu vástago máis novo co nome do monarca en quen os irlandeses tiñan depositadas as súas íntimas esperanzas. Filipe, enviado á Galiza sendo moi noviño (12 anos), foi educado no Colexio dos Irlandeses de Compostela, de cuxas aulas acabaría por ser expulso precisamente por oporse ao controle xesuíta da institución, como antes xa o fixera seu tío. De todos os xeitos, en Compostela recebeu a formación que o converteu nun dos máximos exponentes dunha historiografía irlandesa empeñada en construír, por diferentes vías, un discurso lexitimador para as aspiracións da poboación autóctone (incluíndo nela non só a gaélica, senón tamén a de rancia ascendencia anglo-normanda ou Old English). Unha historiografía, podemos dicer, proto-nacionalista. Tamén noutros sentidos: do mesmo xeito que os autores galegos da altura se embarcan na heroica misión de pór a súa tinta, as súas palabras e (a miúdo tamén) a súa imaxinación ao servizo da reivindicación do Reino da Galiza fronte ao imaxinario galegófobo difundido desde a Corte castelá, os historiadores irlandeses asumen unha tarefa similar ao combateren as ideas preconceituosas que sobre a Irlanda viñan circulando desde que Xeraldo de Gales escrebera a infausta Topographia Hibernica en finais do século XII. Pois ben, Filipe O'Sullivan, irlandés de nación e galego de adopción, intégrase nesa tradición intelectual e discursiva, grazas especialmente á súa monumental Historiae Catholicae Iberniae Compendium, que saíu do prelo en Lisboa en 1621.
A propósito, utilizar Ibernia en vez do habitual Hibernia non foi unha gralla nin un descoido, senón unha escolla propositada e relativamente habitual en obras deste tipo: tratábase de aproximar ortograficamente o nome da illa ao corónimo Iberia, acentuando deste xeito (inclusive a nível visual) a asumida crenza de que os devanceiros dos irlandeses procedían do norte da Península Ibérica, e nomeadamente da Galiza e de Biscaia. "Una Iberia produjo a una Ibernia", como deixou escrito Frei Cherubin de San Gabriel en 1653, nun memorial dirixido a Filipe IV. Mais algún día dedicaremos un artigo única e exclusivamente a este tema e a como o mito milesiano (e outros temas vinculados a el) foron utilizados como argumento político de primeira magnitude polos patriotas irlandeses en favor da súa causa. Xa desde a Idade Media mesmo. Interesantísimo.
Filipe faleceu en 1660, após unha vida (coma a de tantos outros exilados irlandeses) voltada para a actividade militar ao servizo da Monarquía Hispánica. Con el, até onde nós sabemos, extínguese a raza (no sentido galego da palabra, non nos malinterpretedes!) dos O'Sullivan de Beare na Galiza. Mais, como xa vistes, estas xentes, anónimas e descoñecidas para a meirande parte de nós, aínda nos deron para unha boa parrafada.
Sem comentários:
Enviar um comentário